اضطراب چیست و چطور درمان می‌شود؟ + علائم، انواع و علل

اضطراب چیست؟

اضطراب احساسی از ترس، نگرانی یا وحشت است که ممکن است با علائمی مانند تعریق، بی‌قراری، تنش عضلانی و افزایش ضربان قلب همراه باشد.

این احساس می‌تواند یک واکنش طبیعی نسبت به موقعیت‌های استرس‌زا مثل مواجهه با مشکل ناگهانی در محل کار، پیش از امتحان یا قبل از گرفتن یک تصمیم مهم باشد.

در چنین شرایطی، اضطراب می‌تواندکمک کند تا انرژی و تمرکز بیشتری برای مقابله با موقعیت پیدا کنید. اما برای افرادی که دچار اختلالات اضطرابی هستند، این احساس موقتی نیست و می‌تواند شدت و تداوم پیدا کند و عملکرد روزمره را مختل کند.

اضطراب چقدر شایع است؟

متن انگلیسی:

Anxiety disorders are the world’s most common mental disorders, affecting 301 million people in 2019. More women are affected by anxiety disorders than men. 

ترجمه متن:

اختلالات اضطرابی شایع‌ترین اختلالات اعصاب و روان در جهان هستند که در سال ۲۰۱۹، ۳۰۱ میلیون نفر را تحت تأثیر قرار داده‌اند. زنان بیشتر از مردان تحت تاثیر اختلالات اضطرابی قرار می‌گیرند. منبع

آیا اضطراب خطرناک است؟

پاسخ طبیعی مغز به اضطراب، بدن را موقتا در حالت آماده‌باش قرار می‌دهد و این حالت می‌تواند به فرد در مواجهه با عامل تهدید یا ترس کمک کند. با این حال، وقتی اضطراب مکرر می‌شود، متناسب با موقعیت نیست یا پس از پایان شرایط استرس‌زا ادامه می‌یابد، به اختلال اضطرابی تبدیل می‌شود.

اگر این اختلال‌ها درمان نشوند، به دلیل عوارض بلندمدت و آسیب‌های جسمی و روانی، می‌توانند سلامت فرد و اطرافیانش را به خطر بیندازند.

برای آشنایی با مفهوم اضطراب پنهان و نشانه‌های آن، مقاله زیر را مطالعه کنید:

انواع اضطراب

طبق راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی انجمن روانپزشکی آمریکا، انواع مختلفی از اختلالات اضطرابی وجود دارد که عبارتند از:

اختلال اضطراب فراگیر (GAD)

این وضعیت باعث ترس، نگرانی و احساس مداوم غرق شدن در مشکلات است. نگرانی بیش از حد، مکرر و غیرواقعی در مورد چیزهای روزمره، مانند مسئولیت‌های شغلی، سلامتی یا کارهای روزمره در اختلال اضطراب فراگیر (GAD) دیده می‌شود.

آگورافوبیا

این وضعیت باعث ترس شدید از غرق شدن یا ناتوانی در فرار یا دریافت کمک می‌شود. افراد مبتلا به آگورافوبیا اغلب از مکان‌های جدید و موقعیت‌های ناآشنا، مانند مناطق بزرگ، باز یا فضاهای محصور، جمعیت و مکان‌های خارج از خانه خود دوری می‌کنند.

اختلال هراس (پنیک)

این بیماری شامل حملات ترس یا هراس شدید غیرمنتظره متعدد است. یکی از ویژگی‌های اصلی این بیماری این است که حملات معمولاً بدون هشدار اتفاق می‌افتند و ناشی از عدم سلامت روان یا بیماری جسمی دیگری نیستند. برخی از افراد مبتلا به اختلال هراس، آگورافوبیا نیز دارند.

در مقاله زیر با اختلال پانیک یا حمله عصبی، علائم آن و مؤثرترین راه‌های مقابله و کنترل این وضعیت آشنا شوید:

فوبیاهای خاص

فوبیا زمانی است که چیزی (که در واقعیت ترسناک نیست)، باعث ‌شود شما احساس ترس یا اضطرابی شدید کنید که به طور مداوم و به طور چشمگیری زندگی شما را مختل می‌کند.

صدها نوع مختلف فوبیا وجود دارد و تقریباً برای همه آنها یک تشخیص وجود دارد: فوبیای خاص. فقط یک فوبیا، یعنی آگورافوبیا، یک تشخیص متمایز از فوبیای خاص است. برخی از شایع‌ترین فوبیاهای خاص، ترس از ارتفاع، ترس از پرواز، ترس از گربه، ترس از حشرات، ترس از پرندگان، ترس از خون و ترس از آب هستند.

اختلال اضطراب اجتماعی

این وضعیت که قبلاً به عنوان فوبیای اجتماعی شناخته می‌شد، زمانی اتفاق می‌افتد که شما ترس شدید و مداوم از قضاوت منفی یا برعکس، مورد توجه دیگران قرار گرفتن دارید. در اختلال اضطراب اجتماعی اگر مجبور به سخنرانی یا صحبت در یک جمع باشید، علائم شدیدی از اضطراب را تجربه می‌کنید.

اختلال اضطراب جدایی

این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که هنگام جدایی از یکی از عزیزان، مانند مراقب اصلی (عموما مادر)، احساس اضطراب بیش از حد می‌کنید. در حالی که اضطراب جدایی در نوزادان و کودکان نوپا یک مرحله طبیعی از رشد است، اختلال اضطراب جدایی می‌تواند کودکان بزرگتر وحتی بزرگسالان را تحت تاثیر قرار دهد.

سکوت انتخابی

این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که شما در موقعیت‌های خاص به دلیل ترس یا اضطراب صحبت نمی‌کنید. این حالت معمولاً در کودکان خردسال دیده می‌شود، اما نوجوانان و بزرگسالان هم به آن دچار می‌شوند.

گاهی سایر بیماری‌های روانی ویژگی‌های مشترکی با اختلالات اضطرابی دارند. این اختلالات شامل اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، اختلال استرس حاد و اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) می‌شوند. اما انجمن روانپزشکی آمریکا آنها را به عنوان بیماری‌های مجزا (و نه اختلالات اضطرابی) طبقه‌بندی می‌کند.

اختلالات اضطرابی چیست؟

اگر اضطرابی دارید که از بین نمی‌رود و با گذشت زمان بدتر شود دچار یک اختلال اضطرابی شده‌اید. علائم اختلالات اضطرابی می‌توانند در فعالیت‌های روزانه مانند عملکرد شغلی، تکالیف مدرسه و روابط مشکلات جدی ایجاد کنند.

مهم است بدانید که اضطراب با ترس یکسان نیست، اما اغلب به جای یکدیگر استفاده می‌شوند. اضطراب یک پاسخ به اتفاقی در آینده‌ای نامشخص و طولانی‌مدت در نظر گرفته می‌شود که معمولا علت آن نیز مشخص نیست، در حالی که ترس یک پاسخ مناسب، مربوط به اکنون و کوتاه‌مدت آن هم به یک تهدید کاملاً قابل شناسایی و خاص است.

علائم و نشانه‌های اضطراب

علائم اختلالات اضطرابی بسته به نوع آن متفاوت است:

علائم روانی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• احساس وحشت، ترس، نگرانی و ناراحتی
• احساس بی‌قراری یا تحریک‌پذیری
• افکار وسواسی غیرقابل کنترل
• مشکل در تمرکز

علائم جسمی عموما شامل این فهرست است:

• بی‌قراری
• تپش قلب
• تنگی نفس
• تنش عضلانی
• دست‌های سرد یا عرق کرده
• خشکی دهان
• حالت تهوع
• بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن در دست‌ها یا پاها
• مشکل در به خواب رفتن یا در خواب ماندن

علائم رفتاری همراه با اضطراب

• عدم توانایی لذت بردن از اوقات فراغت
• مشکل در مراقبت از خود
• مشکل در ایجاد یا حفظ روابط
• نگرانی در مورد امتحان کردن چیزهای جدید
• اجتناب از مکان‌ها و موقعیت‌هایی که باعث اضطراب می‌شوند
• رفتارهای وسواسی، مانند چک کردن مداوم چیزها

در مطلب زیر می‌توانید با انواع استرس و روش‌های مناسب مدیریت و درمان هر کدام آشنا شوید:

علت اضطراب چیست؟

علل اختلال اضطراب پیچیده‌ است و می‌تواند شامل عوامل مختلفی باشد. موسسه Mind در بریتانیا، به چندین عامل روانشناختی به شرح زیر اشاره می‌کند:

• وضعیت فعلی؛ رویدادهای زندگی که باعث استرس مداوم می‌شوند، ممکن است در ایجاد اختلال اضطراب نقش داشته باشند. نمونه‌هایی از این موارد شامل مشکلات مالی، تحت فشار بودن در محل کار یا تجربه تبعیض است. برای بررسی جامع  استرس و اضطراب مداوم در محیط کار، مقاله ارتباط افسردگی و استرس مداوم در محل کار را مطالعه نمایید.
• آسیب‌های گذشته؛ رویدادهای آسیب‌زا، حوادثی هستند که باعث تهدید واقعی یا درک شده برای امنیت فرد می‌شوند. حتی اگر این رویدادها مدت‌ها پیش اتفاق افتاده باشند، هنوز هم می‌توانند سال‌ها بعد بر افراد تأثیر بگذارند.
• مصرف مواد؛ برخی از مواد، مانند داروهای محرک، می‌توانند باعث اضطراب شوند. سایر مواد هم ممکن است هنگام ترک فرد باعث اضطراب شوند.
• برخی بیماری های جسمانی یا روانی؛ احتمال بروز یا تشدید اضطراب با برخی بیماری های جسمی شدید، عدم تعادل هورمونی و یا سایر اختلالات اعصاب و روان مثل افسردگی وجود دارد. همچنین می‌تواند عارضه جانبی برخی داروها یا نتیجه درد طولانی مدت یا سایر علائم باشد.
• ژنتیک؛ اگرچه در خصوص تاثیر ژنتیک در این اختلالات اتفاق نظر وجود ندارد ولیکن طبق برخی منابع برخی افراد ممکن است از نظر ژنتیکی مستعد اضطراب باشند.

عوارض اضطراب چیست؟

اگرچه اضطراب اثرات کوتاه‌مدت آشکاری بر بدن دارد، مانند افزایش ضربان قلب و بی‌قراری یا ناراحتی، اما اثرات بلندمدت و پیچیده آن نیاز به توجه بیشتری دارد. با گذشت زمان، قرار گرفتن در این حالت مداوم استرس بالا می‌تواند به انواع مشکلات سلامت جسمی منجر شود.

عوارض کوتاه مدت

اثرات کوتاه‌مدت اضطراب بر بدن می‌تواند به سرعت رخ دهد زیرا پاسخ “جنگ یا گریز” بدن به دلیل تهدیدهای درک شده فعال می‌شود. این واکنش برای کمک به فرد در دفاع از خود در موقعیت‌های تهدیدآمیز طراحی شده است. اثرات کوتاه‌مدت رایج اضطراب عبارتند از:

• افزایش ضربان قلب: اضطراب باعث آزاد شدن آدرنالین(Adrenaline) و کورتیزول(Cortisol) می‌شود و این امر بدن را برای واکنش سریع در پاسخ به یک تهدید درک شده آماده می‌کند.
• تنفس سریع: تنفس سطحی و سریع از واکنش‌های رایج به اضطراب هستند، زیرا به اکسیژن‌رسانی سریع به عضلات و مغز کمک می‌کنند.
• تنش عضلانی: اضطراب همچنین می‌تواند باعث سفت شدن عضلات در آماده‌سازی برای عمل فیزیکی شود. این تنش می‌تواند به احساس سفتی، درد یا ناراحتی منجر شود.
• عرق کردن: اضطراب اغلب منجر به افزایش تعریق (عرق کردن) می‌شود زیرا بدن سعی می‌کند خود را خنک کند.
• گشاد شدن مردمک چشم: پاسخ طبیعی بدن به استرس همچنین شامل گشاد شدن مردمک چشم برای افزایش درک بصری است که به افزایش هوشیاری و آگاهی کمک می‌کند.
• تغییرات گوارشی: اضطراب می‌تواند تأثیر زیادی بر سیستم گوارش داشته باشد و منجر به علائمی مانند حالت تهوع، دل درد یا دل‌پیچه شود. در برخی موارد، ممکن است باعث احساس نیاز به دفع نیز شود.
• لرزش یا تکان: لرزش یا تکان عضلات ممکن است به دلیل افزایش پاسخ فیزیولوژیکی ناشی از اضطراب رخ دهد.
• سرگیجه یا سبکی سر: تغییرات در الگوهای تنفس و افزایش ضربان قلب گاهی اوقات می‌تواند منجر به احساس سرگیجه یا سبکی سر در طول دوره‌های اضطراب شود.
• اثرات شناختی: اضطراب می‌تواند بر عملکرد شناختی تأثیر بگذارد و منجر به افکار پریشان، مشکل در تمرکز و افزایش هوشیاری شود
• اختلالات خواب: اضطراب ممکن است در توانایی به خواب رفتن یا در خواب ماندن اختلال ایجاد کند و منجر به اختلالات کوتاه مدت در الگوهای خواب شود.

عوارض و اثرات طولانی مدت اضطراب بر بدن

تجربه طولانی مدت استرس (اضطراب مزمن)، می‌تواند به مشکلات مختلف سلامتی منجر شود از جمله:

• مشکلات قلبی عروقی: اضطراب مزمن ممکن است منجر به بیماری‌های قلبی عروقی یا بدتر شدن آنها شود؛ مانند فشار خون بالا یا انسداد رگ‌های خونی.
• سرکوب سیستم ایمنی: استرس و اضطراب مداوم می‌تواند عملکرد سیستم ایمنی را مهار کند و بدن را به مرور زمان مستعد ابتلا به عفونت‌ها و بیماری‌ها کند.
• اختلالات گوارشی: اضطراب اغلب منجر به مشکلات گوارشی یا تشدید آنها می‌شود؛ از جمله سوء هاضمه، سندرم روده تحریک‌پذیر و التهاب دستگاه گوارش.
• درد در عضلات و مفاصل: تنش مزمن عضلانی مرتبط با اضطراب می‌تواند منجر به فیبرومیالژیا(Fibromyalgia) (اختلالی با درد گسترده اسکلتی عضلانی)، سردرد و درد مداوم در عضلات شود.
• مشکلات تنفسی: اضطراب طولانی مدت می‌تواند باعث مشکلات تنفسی مانند آسم و تنگی نفس شود.
• اختلالات خواب: اختلالات خواب طولانی مدت، مانند بی‌خوابی یا الگوهای خواب نامنظم، اغلب ناشی از اضطراب مزمن هستند. در مقابل اضطراب هم در نتیجه خواب ناکافی یا نامناسب بدتر می‌شود.
• عدم تعادل هورمونی: استرس طولانی مدت می‌تواند تعادل هورمونی را به هم بزند، که می‌تواند بر سیستم غدد درون ریز تأثیر بگذارد. این ممکن است بر سلامت باروری زنان تاثیر بگذارد و منجر به چرخه‌های قاعدگی نامنظم شود.
• نوسانات وزن: اضطراب ممکن است در تغییرات الگوهای غذایی و اشتها نقش داشته باشد، که در نهایت ممکن است منجر به افزایش یا کاهش وزن شود.
• شرایط سلامت روان: احتمال شروع یا تشدید اختلال افسردگی، اختلال هراس و سایر اختلالات اضطرابی، همگی به طور قابل توجهی توسط اضطراب مزمن افزایش می‌یابند.
• زوال شناختی: علاوه بر اثرات جسمانی اضطراب می‌تواند عمیقاً بر عملکرد شناختی تأثیر بگذارد و منجر به علائم مختلفی شود که ممکن است زندگی روزمره را مختل کند. اضطراب طولانی مدت ممکن است منجر به عواقب نامطلوبی برای حافظه، تمرکز و تصمیم‌گیری، در میان سایر جنبه‌های عملکرد شناختی، شود.

این علائم به ناتوانی کلی در آرامش منجر می‌شود و اغلب باعث می‌شود افراد دائماً احساس تنش یا عصبی بودن کنند.

نکته! نگرانی مداوم ممکن است به نشخوار فکری تبدیل شود، جایی که فرد بارها و بارها به تجربیات بد فکر می‌کند یا در سناریوهای منفی غرق می‌شود.

تشخیص اضطراب

هیچ آزمایش خون یا اسکن تصویربرداری وجود ندارد که بتواند به طور مستقیم اختلالات اضطرابی را تشخیص دهد. با این حال، روانپزشک ممکن است برخی آزمایش‌ها را برای بررسی یا رد بیماری‌های جسمی که می‌توانند علائم مشابه ایجاد کنند، مانند پرکاری تیروئید، تجویز کند.

اگر دلیل جسمی زمینه‌ای وجود نداشته باشد، تشخیص بر اساس معیارهای مشخص DSM-5 (نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی) انجام می‌شود. در ادامه و در جدول زیر، معیارهای اصلی این اختلالات را آورده‌ایم:

راه‌های درمان اضطراب

اختلالات اضطرابی قابل درمان هستند و افرادی که علائم دارند، بهتر است به دنبال کمک حرفه‌ای باشند. روان‌درمانی، به ویژه درمان شناختی-رفتاری، به افراد می‌آموزد چگونه با اضطراب خود مواجه شوند و آن را مدیریت کنند.

تمرین‌های آرامش و ذهن‌آگاهی نیز به کاهش علائم کمک می‌کنند. در موارد حاد، داروهایی مثل SSRIs می‌توانند مؤثر باشند و معمولاً همراه با روان‌درمانی توصیه می‌شوند.

در ادامه درباره تمام این موارد، توضیح خواهیم داد:

داروهای اضطراب

دارو می‌تواند بخشی از برنامه درمانی فرد دارای اختلال باشد. گزینه‌های رایج معمولا شامل موارد زیر است:

• مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) مانند اس سیتالوپرام(Escitalopram)، پاروکستین (Paroxetine) یا سرترالین (Sertraline)
• مهارکننده‌های بازجذب سروتونین-نوراپی نفرین (SNRIs) مانند دولوکستین (Duloxetine) و ونلافاکسین (Venlafaxine)
• بنزودیازپین‌ها (Benzodiazepine) گروهی از داروهای آرامبخش و خواب‌آور (برای استفاده کوتاه مدت توصیه می‌شوند) مثل آلپرازولام (Alprazolam)
• بوسپیرون (Buspirone) مشهورترین و رایج‌ترین داروی ضد اضطراب

اگر فرد با این داروها بهبود نیافت، پزشک اعصاب و روان ممکن است موارد زیر را در نظر بگیرد:

• داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای، مانند آمی تریپتیلین (Amitriptyline)
• داروهای ضد سایکوز نسل دوم

بخاطر داشته باشید که مصرف دارو، مقدار مصرف و نحوه مصرف هر دارو، باید حتما به تجویز یک روانپزشک (پزشک متخصص اعصاب و روان) باشد.

برای آشنایی بیشتر با کاربرد و عوارض انواع داروهای اضطراب و استرس مقاله زیر را مطالعه کنید:

درمان‌های شناختی (Cognitive-based therapies)

روش‌های زیر، شناختی هستند و معمولا در تمامی انواع اضطراب، توصیه می‌شوند:

• درمان شناختی-رفتاری (CBT)؛ کمک می‌کند تا افکار و رفتارهای مشکل‌ساز شناسایی و تغییر یابند و نحوه واکنش به موقعیت‌های اضطراب‌آور آموزش داده شود.
• درمان مواجهه‌ای؛ بخشی از CBT که افراد را تشویق می‌کند با ترس‌ها و موقعیت‌های اضطراب‌آور روبرو شوند تا به تدریج واکنش‌هایشان کنترل شود.
• درمان پذیرش و تعهد (ACT)؛ از تمرین‌های ذهن‌آگاهی و تعیین اهداف برای کاهش ناراحتی و اضطراب استفاده کنید.

آیا می‌توان از اضطراب پیشگیری کرد؟

با ایجاد تغییرات زیر در سبک زندگی، می‌توانید نه تنها از اضطراب پیشگیری کرد بلکه آن را کنترل و درمان هم کرد:

• مدیریت استرس و تکنیک‌های آرامش؛ استفاده از تمرینات تنفس، مدیتیشن و یوگا برای کاهش تنش و اضطراب مفید هستند.
• ورزش منظم؛ فعالیت بدنی می‌تواند سطح اضطراب و استرس را کاهش دهد.
• حمایت اجتماعی و گروه‌های حمایتی؛ برای کاهش این حس مخرب، صحبت با دوستان، خانواده یا گروه‌های حمایتی برای کاهش فشار روانی، تاثیر خوبی دارد.
• تغذیه سالم و کاهش مصرف کافئین و الکل؛ برخی عادات غذایی می‌توانند علائم اضطراب را کاهش دهند.

چه زمانی به دکتر مراجعه کنیم؟

اگر موارد زیر را دارید، به روانپزشک مراجعه کنید:

• احساس می‌کنید بیش از حد نگران هستید و این نگرانی در کار، روابط یا سایر بخش‌های زندگی شما اختلال ایجاد می‌کند.
• ترس، نگرانی یا اضطراب شما را ناراحت می‌کند و کنترل آن دشوار است.
• احساس افسردگی می‌کنید، مشکلاتی از جمله مصرف الکل یا مواد مخدر دارید یا علاوه بر اضطراب، سایر نگرانی‌های سلامت روان را نیز دارید.
• فکر می‌کنید اضطراب شما می‌تواند با یک مشکل سلامت جسمی مرتبط باشد.
• افکار یا رفتارهای خودکشی دارید( در این صورت، فوراً به دنبال درمان اورژانسی باشید و در صورت عدم کنترل خود با 123 تماس بگیرید).

نگرانی‌های شما ممکن است به خودی خود از بین نروند و اگر به دنبال کمک نباشید، ممکن است با گذشت زمان بدتر شوند. قبل از اینکه اضطراب شما بدتر شود، به روانپزشک مراجعه کنید. اگر زود کمک بگیرید، درمان آسان‌تر است.

توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما

اختلالات اضطرابی، جزء آزاردهنده‌ترین و شایع ترین اختلالات اعصاب و روان هستند که لحظه‌ای مبتلای خود را رها نمی‌کنند و اجازه لذت بردن حتی جزیی را از مبتلا می‌گیرند. متاسفانه در متون غیرعلمی گاهی راه‌های اشتباهی برای  کنترل یا درمان اضطراب وجود دارد که نه تنها به مبتلا کمکی نمی‌کنند بلکه باعث حس منفی نسبت به خود و نگاهی سرزنش آمیز میشود.

اگر شما یا اطرافیانتان به یک اختلال اضطرابی دچار شده‌اید، بدانید که شما مقصر آن نیستید و این اختلال مثل سایر بیماری‌ها، نیاز به همدلی و صبوری و ثابت قدم بودن در مسیر درمان دارد. با این باور به خود است که می‌توانید از این مرحله سخت عبور کنید.

اگر سوالی دارید، در بخش نظرات بنویسید و با ما به اشتراک بگذارید.